მაშინ როცა ბაიდენის ადმინისტრაციამ შეაქო ერდოღანის შარშანდელი ნაბიჯები შუამავლობისკენ შეთანხმება, რომელიც უკრაინული მარცვლეულის გადაზიდვის საშუალებას იძლევა შავი ზღვიდანის კვლავ კრიტიკულია თურქეთის ლიდერის მიერ რუსეთის S-400 სარაკეტო თავდაცვის სისტემის შეძენის მიმართ და გამოხატა კერძო იმედგაცრუება იმის გამო, რომ მან უარი თქვა ფინეთისა და შვედეთის ნატოში გაწევრიანებაზე იმ ქვეყნების პოზიციის გამო ქურთი მოღვაწეების მიმართ, რომლებსაც ანკარა საფრთხედ მიიჩნევს.
სკანდინავიური ქვეყნების ალიანსში გაწევრიანებასთან დაკავშირებული დაპირისპირება ხაზს უსვამს არა მხოლოდ აშშ-თურქეთის ურთიერთობების სირთულეს, არამედ თურქეთის უნარს, დაიცვას ნატოს პრიორიტეტები. მიუხედავად იმისა, რომ უნგრეთს, ისევე როგორც თურქეთს, ჯერ არ მოახდინა ფინეთისა და შვედეთის გაწევრიანების რატიფიცირება, უნგრეთის ოფიციალურმა პირებმა განაცხადეს, რომ ისინი ამ ნაბიჯს გადადგამენ, როდესაც მათი საკანონმდებლო ორგანო ხელახლა შეიკრიბება თებერვალში.
ნატოს მიღმა ათწლეულების შემდეგ ალიანსში გაწევრიანების გადაწყვეტილება მოითხოვდა მონუმენტურ ცვლილებას შვედებისთვის და ფინელებისთვის, რაც ხაზს უსვამს ევროპელების მძაფრ შეშფოთებას რუსეთის პრეზიდენტის ვლადიმერ პუტინის მეზობელ უკრაინაში შეჭრის გამო.
ამ ქვეყნების მოწინავე სამხედრო ძალები გააძლიერებენ ნატოს შესაძლებლობებს და ამავდროულად დაამატებენ ასობით მილს რუსეთთან საერთო საზღვრებს – პოტენციური პასუხისმგებლობა შეერთებული შტატებისთვის, რომელიც მოუწოდებს ახალ წევრებს დაეხმაროს რუსეთის შემოჭრის შემთხვევაში. აშშ-ს ოფიციალურმა პირებმა კმაყოფილებით აღნიშნეს პუტინის მტკიცე წინააღმდეგობა ნატოს გაფართოების მიმართ – უკრაინაში მისი შეჭრის პირდაპირი შედეგი.
ნატოს ოფიციალური პირები იმედოვნებდნენ, რომ გაფართოების დასრულებას თვეების წინ დაასრულებდნენ. სკანდინავიის ოფიციალურმა პირებმა რამდენიმე აიღეს ნაბიჯები თურქეთის შეშფოთების შესამსუბუქებლად, მაგრამ ერდოღანი არ შორდება.
ზოგიერთი ამერიკელი კანონმდებელი მოსალოდნელია, რომ მოსთხოვოს თურქეთს ფინეთისა და შვედეთის ნატოში შესვლის რატიფიცირება, როგორც F-16-ის ნებისმიერი გაყიდვის წინსვლის პირობა, განაცხადეს კონგრესის თანაშემწეებმა. შემოთავაზებული გაყიდვის შესახებ ინფორმაცია ადრე Wall Street Journal-მა გაავრცელა.
სენატორმა რობერტ მენენდესმა (DN.J.), რომელიც თავმჯდომარეობს სენატის საგარეო ურთიერთობათა კომიტეტს, პარასკევს თქვა, რომ იგი ეწინააღმდეგება გაყიდვას, თუ ერდოღანი არ გადადგამს რამდენიმე ნაბიჯს, რომელსაც მხარს უჭერს.
„პრეზიდენტი ერდოღანი აგრძელებს საერთაშორისო სამართლის ძირს, უგულებელყოფს ადამიანის უფლებებსა და დემოკრატიულ ნორმებს და ახორციელებს საგანგაშო და დესტაბილიზაციას თურქეთში და ნატოს მეზობელი მოკავშირეების წინააღმდეგ“, – თქვა მან განცხადებაში. „სანამ ერდოღანი არ შეწყვეტს მუქარას, არ გააუმჯობესებს ადამიანის უფლებების მდგომარეობას სახლში – მათ შორის ჟურნალისტებისა და პოლიტიკური ოპოზიციის გათავისუფლებით – და არ დაიწყებს მოქმედებას ისე, როგორც სანდო მოკავშირე უნდა იმოქმედოს, მე არ დავამტკიცებ ამ გაყიდვას.
თურქეთმა პირველად მოითხოვა 40 ახალი F-16 და 80 განახლებული კომპლექტი არსებული საბრძოლო თვითმფრინავებისთვის 2021 წელს, მას შემდეგ, რაც მისი ამოღებულია აშშ-ს F-35 პროგრამიდან. შეერთებულმა შტატებმა დაბლოკა თურქეთს მისი ყველაზე დახვეწილი სტელსი თვითმფრინავების მოპოვებაში მას შემდეგ, რაც ანკარამ შეიძინა მოწინავე რუსული საჰაერო თავდაცვა, რასაც აშშ-ის სანქციები დაეკისრა.
მაგრამ გაყიდვამ შეიძლება ისარგებლოს გეოპოლიტიკური ლანდშაფტით, რომელიც შეიცვალა უკრაინის ომის შედეგად. პუტინის თებერვლის შემოჭრის შემდეგ, ერდოღანი აგრძელებს დიალოგს როგორც რუსეთის ლიდერთან, ასევე უკრაინის პრეზიდენტთან ვოლოდიმირ ზელენსკისთან.
F-35-ების ცალკე მიყიდვა ათენისთვის შეიძლება ემსახურებოდეს ბერძენი ლიდერების და მათი მხარდამჭერების შეშფოთებას კონგრესში, საბერძნეთსა და თურქეთს შორის ხანგრძლივი დაძაბულობის გათვალისწინებით, რომლებიც სხვა საკითხებთან ერთად კუნძულ კვიპროსზეც ჩხუბობდნენ. გაყიდვის დეტალები უკვე გადაეცა კონგრესის შესაბამის კომიტეტებს არაფორმალური განხილვისთვის, განაცხადეს თანაშემწეებმა.
სახელმწიფო დეპარტამენტის ოფიციალურმა წარმომადგენელმა უარი თქვა კომენტარის გაკეთებაზე და თქვა, რომ იგი არ განიხილავს შემოთავაზებულ გარიგებებს ან ტრანსფერებს, სანამ ისინი ოფიციალურად არ აცნობებენ კონგრესს. ეს ოფიციალური პირი, ისევე როგორც სხვები, ისაუბრა ანონიმურობის პირობით, რათა განეხილა პოტენციური სამხედრო გაყიდვა.
აშშ-ის აღმასრულებელი შტო, როგორც წესი, წარუდგენს ასეთ ინფორმაციას კონგრესს არაოფიციალური განხილვისთვის, სანამ ოფიციალურად აცნობებს კანონმდებლებს შეთანხმების შესახებ, რაც მათ აძლევს შესაძლებლობას დაუსვან კითხვები და დააყენონ წინააღმდეგობები. ოფიციალური შეტყობინების შემდეგ, კონგრესს აქვს 30 დღე, რათა კენჭი უყაროს ერთობლივ რეზოლუციას. დღემდე, მსგავსი დადგენილებით არც ერთი გაყიდვა არ დაბლოკილა.
გასულ ზაფხულს, ორივე თავდაცვის დეპარტამენტი და პრეზიდენტი ბაიდენი თქვა, რომ F-16-ების თურქეთისთვის მიყიდვა აშშ-ს ეროვნულ ინტერესებშია და მათ მხარდაჭერას ჰქონია. კონგრესმა გაყიდვასთან დაკავშირებული პირობები ამოიღეს 2023 წლის ეროვნული თავდაცვის ავტორიზაციის აქტიდან გასულ თვეში იმ დებულების სანაცვლოდ, რომ ნატოს არც ერთმა წევრმა არ უნდა განახორციელოს „არაავტორიზებული ტერიტორიული ფრენები“ სხვა წევრის საჰაერო სივრცეში.
ბაიდენის ადმინისტრაცია, რომელიც ცდილობს კონგრესთან თანამშრომლობის ილუსტრირებას, ნაკლებად სავარაუდოა, რომ მიმართოს უჩვეულო ზომას. ტრამპის ადმინისტრაციამ 2019 წელს მიიღო საკანონმდებლო ოპოზიციის მოსაგვარებლად სპარსეთის ყურის ქვეყნებისთვის იარაღის მიყიდვაზე. იმ დროს, ტრამპმა გამოიყენა თავისი საგანგებო უფლებამოსილება, რათა გვერდი აუაროს კონგრესს და დაასრულა 22 იარაღის გარიგება, რომელსაც ეძებდნენ საუდის არაბეთი, არაბთა გაერთიანებული საამიროები და სხვა ქვეყნები, მიუხედავად კანონმდებლების წინააღმდეგობისა.
