„ნიჭიერი მხატვარი წავიდა ჩვენგან, სკულპტორი, მრავალეროვანი სამამულო კულტურის გამოჩენილი წარმომადგენელი“, – დაწერა რუსეთის პრეზიდენტმა ვლადიმირ პუტინმა წერეთლის ახლობლების სამძიმრის წერილში.
ზურაბ წერეთელს მისთვის ქანდაკება ჰქონდა მიძღვნილი – ოქროსფერი პუტინი ძიუდოს ფორმაში.
საქართველოში დაბადებული მოქანდაკე და მხატვარი , რომელმაც ცხოვრების დიდი ნაწილი რუსეთში გაატარა და მთელ მსოფლიოში მიმოფანტული 5 ათასზე მეტი ნამუშევარი – სკულპტურები, მოზაიკები, ნახატები დატოვა, 22 აპრილს, 91 წლის ასაკში გარდაიცვალა.
„გარდაიცვალა ჩემი უსაყვარლესი მეგობარი, ზურაბ წერეთელი, რომლის იმედი ჰქონდა უამრავ გაჭირვებულ ადამიანს. რომელსაც საქართველოსთვის უძგერდა გული, რომლის ოჯახში 24 საათი იყვნენ სტუმრები და იყო გაშლილი ქართული სუფრა. რომელიც იყო ლეგენდა. ნათელი შენს ხსოვნას, ჩემო ზურიკო,“ – დაწერა მსოფლიოში აღიარებულმა ქართველმა ბანმა, პაატა ბურჭულაძემ.
ზურაბ წერეთლის გახსენებისას განსაკუთრებით აღნიშნავენ მის უნარს, ემეგობრა საჭირო ხალხთან და „გაეტანა“ თავისი პროექტები.
მის ნამუშევრებს შორისაა დეკორაციები ბიჭვინთაში, მოზაიკები აფხაზეთში ავტობუსის გაჩერებებზე, პანო თბილისის პროფკავშირების სასახლეზე.
ყოფილი საბჭოთა კავშირის საელჩოებიც, სადაც უმეტეს ადგილას ახლა რუსეთის საელჩოებია, წერეთლის პანოებით არის გაფორმებული.
1980 წელს წერეთელი იყო ოლიმპიური თამაშების მთავარი მხატვარი მოსკოვში.
1983 წელს, გეორგიევსკის ტრაქტატის 200 წლისთავის აღსანიშნავად, მოსკოვში “საუკუნო მეგობრობის მონუმენტი” დადგა.
1997 წლიდან მოყოლებული რუსეთის სამხატვრო აკადემიას ხელმძღვანელობდა, 1995 წელს კი მოსკოვის თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმი დააარსა.
11 სექტემბრის ტერაქტის დროს დაღუპულთა პატივსაცემად წერეთელმა ამერიკელებს 30-მეტრიანი სტელა – „გლოვის ცრემლი“ – აჩუქა.
აშშ-ში დგას მისი სხვა ქანდაკებაც – „ბოროტსა სძლია კეთილმან“.
თბილისში „ვარდების რევოლუციის“ შემდეგ თავისუფლების მოედანზე მის მიერ დამზადებული წმინდა გიორგის ქანდაკება აღიმართა.
საქართველოს მე-3 პრეზიდენტს, მიხეილ სააკაშვილს, რომლის ხელისუფლებასაც გადასცა გველეშაპთან მებრძოლი წმინდანის მონუმენტი, წერეთლის გარდაცვალების შემდეგ საჯარო სამძიმარი არ გამოუქვეყნებია.
ბიჭვინთა, თბილისი, მოსკოვი, პუერტო-რიკო. წერეთლის ყველაზე ცნობილი და სადავო ნამუშევრები
აქ შევკრიბეთ ზურაბ წერეთლის ყველაზე ცნობილი ნამუშევრები. ის მოსკოვში 91 წლის ასაკში გარდაიცვალა.
ზურაბ წერეთელი საქართველოში, 1934 წლის 4 იანვარს დაიბადა. დამთავრებული აქვს თბილისის სამხატვრო აკადემია.
მისი ნამუშევრები მონუმენტურია, სოცრეალიზმისა და აბსტრაქციონიზმის გავლენებით შექმნილი.
წერეთელი რუსეთის ათობით პრემიის ლაურეატი და ჯილდოს მფლობელია. იყო სოციალისტური შრომის გმირიც.
მოსკოვში მისი ყველაზე ცნობილი ნამუშევარი 98 მეტრის სიმაღლის პეტრე პირველის ქანდაკებაა. წერეთლის პეტრეს ქანდაკების დადგმას ბევრი მოწინააღმდეგე ჰყავდა და ადგილობრივებს დიდად არც ახლა მოსწონთ.
„დღეს ვგლოვობ ხელგაშლილ და უბოროტო ადამიანს. თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმის დამაარსებელს. დიახ, ის ლუჟკოვის [მოსკოვის ყოფილი მერი. რ.თ.] მოსკოვის სახე იყო, ოდიოზური და უგემოვნო სკულპტურების ავტორი. მაგრამ ვხვდებით, რომ ეს ყველაზე უარესი არ არის, რაც შეიძლება დაგვმართოდა“, – დაწერა x-ზე გალერისტმა მარატ გელმანმა, ის რუსეთში „ინოაგენტად“ არის გამოცხადებული.
„არგუმენტი ი ფაქტიმ“ რუსეთში ზურაბ წერეთლის ქონება დაითვალა. გამოცემა წერს, რომ წერეთელს 57 ათასი კვ.მ. ფართობის უძრავი ქონება და ელიტური ავტომობილების პარკი ჰქონდა მოსკოვში. მისი ყოველწლიური შემოსავალი 60 მილიონ რუბლს აღემატებოდა, რაც დაახლოებით 600 ათასი ევროა.
ჟურნალისტი ალექსეი ვენედიქტოვი, რომელიც მხატვარს ახლოს იცნობდა, გადაცემა „ჟივოი გვოზდში“ ყვება:
„ის სიცოცხლის ბოლომდე ცუდი რუსულით ლაპარაკობდა, ქართული აქცენტით. მთელი ცხოვრება ახსოვდა, რომ ქართველი იყო, სხვათა შორის საქართველოში მარხავენ, არა რუსეთში. ცილისწამებაა, რომ თითქოს ხელისუფლების კარის მხატვარი იყო… ლუჟკოვთან მეგობრობდა. თავად ლუჟკოვს აქვს ნათქვამი, რომ როდესაც მოხსნეს და აღარავინ ურეკავდა, პირველი წერეთელი შეეხმიანა, რა გჭირდებაო, – ბენედიქტოვი იხსენებს იმასაც, როგორ ჩავიდნენ ის და წერეთელი ედუარდ შევარდნაძის გასვენებაში, – ზურაბმა დამირეკა, თვითმფრინავი ავიყვანე, წამო, შევარდნაძე დავმარხოთო, მთელი საგარეო საქმეთა სამინისტრო მოდის, თვითმფრინავში ტევა არ იქნებაო. მივედი და ცარიელია თვითმფრინავი. შეეშინდათ ნაძირალებსო. ყველა შევარდნაძემ დააყენა ფეხზე და თითქმის არავინ წამოვიდაო, არც ლავროვი, არც ივანოვი. ისე გამოვიდა, რომ საქართველოს ყოფილი პრეზიდენტის დაკრძალვაზე გერმანიას ყოფილი ვიცეკანცლერი გენშერი წარმოადგენდა, აშშ-ს – თეთრი სახლის ადმინისტრაციის ყოფილი უფროსი ბეიკერი, რუსეთს კი – წერეთელი და ბენედიქტოვი. მას მართლაც ჰქონდა ეს თვისება, უკვე დამხობილ მეგობრებს არ ტოვებდა“.
წერეთელმა ასობით სკულპტურა დატოვა არა მხოლოდ დიდ ქალაქებსა და მთავარ ქუჩებზე, არამედ პროვინციებშიც.
„არცერთი მოვლენა, არცერთი მოღვაწე არ რჩებოდა ზურაბ წერეთლის ყურადღების მიღმა. ვინ აღარ გამოაქანდაკა – რომანოვებით დაწყებული პაპი იოანეთი დამთავრებული, ვისოცკით დაწყებული პუტინით დამთავრებული. თუ რამე ხდებოდა, მაშინვე ამ მოვლენისადმი მიძღვნილ მონუმენტს აკეთებდა და სთავაზობდა [დასაყენებლად], – ამბობს რუსი ჟურნალისტი იულია პანკრატოვა გადაცემა The Breakfast Show–ში, – იმ ინსტიტუციების ხელმძღვანელები, სადაც წერეთლის ნამუშევრები დგას, ხშირად ცდილობენ, ეს სკულპტურები თავიდან მოიშორონ. მაგალითად, მოსკოვის ზოოპარკს ძალიან უნდა, წერეთლის სკულპტურა იქიდან მალე „წავიდეს“.
მხატვარი გია ბუღაძე ზურაბ წერეთელს იხსენებს, როგორც არაორდინალურ და ძალიან ენერგიულ ადამიანს.
„ეს ადამიანი სულ მოძრაობდა, სულ მუშაობდა. ერთხელ ვნახე მისი პალიტრა და ჩემს გაოცებას საზღვარი არ ჰქონდა. მხოლოდ ერთი ფერი 10-12 ტუბი იყო დასხმული. ვისაც მასთან ახლო ურთიერთობა ჰქონდა, ამბობენ, რომ მეგობრული იყო და ბევრს მატერიალურადაც ეხმარებოდა.
მის პოლიტიკურ მრწამსზე საუბარი ძალიან მიჭირს, რადგან ადამიანს გაკეთებული აქვს ისეთი ქმნილებები, რომლებიც ჩემზე ძალიან მძიმე შთაბეჭდილებას ტოვებს – პუტინის პორტრეტი, ლუჟკოვის. მისი ურთიერთობები რუსეთის ხელმძღვანელობასთან ჩემთვის სრულიად მიუღებელი იყო“.
გია ბუღაძე ჰყვება, რომ ზურაბ წერეთელს ურთიერთობების დამყარების განსაკუთრებული ნიჭი ჰქონდა.
„მახსოვს, საქართველოში ჩამოიყვანა ამერიკული პოპ-არტის ერთ-ერთი მამა, რობერტ რაუშენბერგი. ურთიერთობდა მარკ შაგალთან და მექსიკელ მხატვარ დავიდ ალფაროს სიკეიროსთან, ჰბაძავდა კიდეც მას. სიკეიროსი სტალინელი იყო. მან სტალინის დაკვეთით მექსიკაში ტროცკიზე თავდასხმა მოაწყო, – ამბობს გია ბუღაძე, – რაც შეეხება წერეთლის ხელოვნებას, ჩემთვის ის გამოკვეთილად საბჭოთა მხატვარი იყო. თუმცა გაკეთებული აქვს რამდენიმე პატრიოტული, სერიოზული ობიექტი. სერიოზული არა მხატვრობის, არამედ მასშტაბის მნიშვნელობით: წმინდა ნინოს ქანდაკება თბილისის შემოსასვლელში, მემორიალი თბილისის ზღვაზე. რაც შეეხება წმინდა გიორგის ქანდაკებას თავისუფლების მოედანზე, უკეთესი იქნებოდა, მაშინ კონკურსი გამოცხადებულიყო და იქ უფრო თანამედროვე ფორმის, უფრო აქტუალური ნამუშევარი დაედგათ“.
ზურაბ წერეთელი 26 აპრილს დიდუბის პანთეონში მისი მეუღლის, 90-იან წლებში გარდაცვლილი ინესა ანდრონიკაშვილის გვერდით დაკრძალეს. წერეთლის მეუღლე საზოგადო მოღვაწე არ ყოფილა, თუმცა პანთეონის დირექტორი ბადრი ქუთათელაძე რადიო თავისუფლებასთან საუბარში ამბობს, რომ ხანდახან გამონაკლისებიც ხდება.
„ქველმოქმედი, კარგი ქალბატონი იყო. ახლა ზურაც მის გვერდით დაიკრძალება. რაღაც გამონაკლისებს უშვებენ ხოლმე. მაგალითად, ოთარ ჭილაძის მეუღლე დიდუბის პანთეონში დაიკრძალა. მერე ოთარი მთაწმინდაზე ავიყვანეთ, მეუღლე კი დარჩა აქ“, – ამბობს ბადრი ქუთათელაძე.
კითხვაზე, თუ რამდენად სწორად მიაჩნია ზურაბ წერეთლის, რუსეთსა და პუტინთან ასოცირებული ადამიანის, პანთეონში დაკრძალვა, ქუთათელაძე გვპასუხობს:
„როგორ, ზურას დიდუბის პანთეონი არ ეკუთვნის?! ზურას იცნობს მთელი მსოფლიო. ეს კითხვა არც უნდა დაისვას“.
